ANIMAL SACRIFICE

Nepalese Society is predominantly a Hindu society. Hindu philosophy at its core embraces non-violence yet the practice of animal sacrifice is prevalent at the same time. Animals are sacrificed in temples, during festivities, to please the god/ goddess, to fulfill one’s desire, to remove bad luck and so on.

Previously, the Brahmins didn’t use to practice animal sacrifice or consumption of meat and now it is widely accepted for them to consume meat and even practice animal sacrifice. If we go back to religious Hindu scripts and its meaning, according to Religious Researcher Chaitanya Krishna, in Mahabharat’s Shanti Parva 265th Slok, it is stated that the people who support violence are the people deviated from religion such as fool, atheist, skeptic or undignified people; in reality the use of alcohol, meat, fishes in Yagya is brought by corrupted and the Vedas don’t demand it. 272th Slok states that when a Brahman while wishing for heaven thought to give sacrifice of deer and the mere thought ended his meditation (tapa). In Mahabharata’s Anusharan Parva 113th / 114th /115th/116th Adhyaya consumption of meat is prohibited because meat comes from killing of animals and the benefits garnered from Ashvamedha every month can be garnered by non-consumption of meat and alcohol. Chaitanya Krishna further adds that in Bhagwat Gita it is said that Lord Narayan reincarnated as Buddha to stop animal violence and evil sacrifices in Middle ages. According to Krishna, evidences supporting animal sacrifice in Hindu Scriptures came after Muslim Devotees attacked Hindu Kingdom (India) during middle ages.

In Arjun Kumar Aryal V Government of Nepal, Office of Prime Minister and Council of Ministers (2073), the Supreme Court of Nepal stated that animal sacrifice wasn’t accepted by Hinduism. The court didn’t undergo the interpretation of religious texts and left in-depth interpretation of religious texts it to the experts i.e. Pandits but since the topic itself was connected with religion, the court dealt briefly with religious contexts. Court studied Hindu Scriptures like Vedas, Upanishads, Puranas, Ramayana, Mahabharata, Gita, etc., found that there was a non-violent approach undertaken by scriptures and the Gods and people having qualities alike of gods like saint, good humans etc., didn’t give animal sacrifice but rather gave message of protection of animals as human duty.

The court didn’t find the religious evidence that the Hindu God Ram or Krishna gave animal sacrifice or gave message of animal sacrifice, and found that even yogis, sages, and saints didn’t offer animal sacrifice. On the other hand, it found that Rawan or Kansa and alike devil characters not only gave animal sacrifice but also human sacrifice. The court stated that if we were to take guidance from religion, we are to follow and observe gods like Ram, Krishna etc. ; but not to draw subject of interest or pursuit from characters who are seen as villains.

While observing the reasons for sacrifice, court found that some people did it with a view to please Goddess Bhagwati, some to emancipate the sacrificed animals and birds themselves, and some did it in order to gain power. It was found that according to religious scriptures, Goddess Bhagwati is understood to be the ‘mother of the world’ and taking religious beliefs itself, since Goddess Bhagwati is mother of all beings, mother has incomparable motherhood and compassion for her offspring, therefore, it can’t be reasonable to state that a mother will be happy and satisfied with the sacrifice of her own offspring. It added that in terms of gaining power, in reality it was observed that many people who are not interested in animal sacrifice have become powerful, even ran the state; whether a person gains power or not is dependent upon one’s ability, hard work, diligence, sacrifice, dedication, willpower, circumstance, etc. Invisible and imaginary subject has been veiled by religion and conservatively shown as a source of power which doesn’t make advancement and progressive change in society possible, the court observed the importance and need of public awareness against sacrifice.

Court stated that animal sacrifice practice doesn’t fit 21st century and our social, religious and moral values are guided by spirit of ‘non-violence is the supreme religion’. The court considered environmental point of view as well, since earth is common habitat for humans, animals, birds, aquatic animals and plants, if ecological balance is to be disturbed, even human lives will be hampered and made difficult. In a single Gadhimai festival millions of animals (in one day 25-30,000 he water buffaloes and, above 1 lakh other birds and animals) are sacrificed, the numbers of animals sacrificed all over country in temples although there is no exact estimated number available but court stated that it can be easily assumed that number is huge and dreadful, and therefore concluded that it’s causing negative impact on the ecological balance.

The court while talking about animal rights, observed Jeremy Bentham, Peter Singer, D Ryder’s views along with documents and laws of various international organizations and countries. The court observed Jeremy Bentham who stated that the conclusion related to somebody’s right is to be derived not based on questions such as can they speak or can they reason but should be determined on the basis of question as can they suffer and court stated that just as humans, animals feel pain too, and express it in their own language, the rights of animals is not to be determined by their usefulness towards humans. Court also observed Peter Singer who in his book ‘Animal Liberation’ stated that ‘the basic principle of equality does not require equal or identical treatment; it requires equal consideration.’ and also considered D. Ryder’s views who emphasized that the concept of speciesism should not deprive animals of the inalienable right to live without pain just because of their differences in biological origin, comparing speciesism with issues like caste discrimination, sexism or racism.

From religious, social, cultural, environmental or ethical and empirical point of view, the court observed that it was necessary to stop the sacrifice practice but stopping the practice immediately by completely ignoring social context and reality won’t be reasonable, therefore the court issued directive orders against Government of Nepal to increase public awareness and control animal sacrifice and ultimately bring end to it within certain period of time through strategic plans and programs formulation and its implementation in a phased manner by addressing various aspects of society such as social structure, its context, faith, cultural beliefs, etc.

The practice of animal sacrifice is not exclusive to Hinduism and can be seen in other religions as well. In the case of Christianity, there was historical practice of sacrificing innocent animals in the place of human’s sins and even the crucifixion of Christ is seen as sacrifice of last sheep. In Islam, it is stated in Quran that Abraham was told by Allah in a dream to sacrifice his son, and when he told his son, the son replied to fulfill the commands rather than the son. At the moment of sacrifice, Allah told Ibrahim that the dream of the sacrifice had been fulfilled, so it is believed that Ibrahim made another great sacrifice instead of his son and thus the practice of sacrifice began to show Allah that one was devoted to Islam.

While no religion has directly embraced violence, all religions want to spread the message of peace. Since both human beings and animals are children of God, the fact that the practice of sacrifice is naturally violent means that it doesn’t yield anything positive.

There is no doubt that animals are sentient beings like us. They have blood in their body like ours, a beating heart, brain that enables them to feel hunger, thirst, pain and happiness like us. They are someone’s mother, father, son, daughter, they have their own family. They have their own separate existence on this earth, they suffer and are victims in both the cases: when they lose their lives in the name of sacrifice or when they have to lose their lives for meat in slaughterhouse.

But when violence is encouraged in the name of religion, animals are reduced to a mere commodity, a property meant for use to us, and it conveys the message that ” when we do a wrong or when we make a mistake, sacrifice is the only alternative instead of to repentance or positive action.” It has also burdened the various income groups in the society, especially the lower classes, to promote the practice of animal sacrifice despite their inability and has encouraged them to do so even if they take loans.

Any religion hasn’t considered animal sacrifice as a means of earning good deeds nor has the sacrifice been made mandatory. Even if we were to interpret religion prescribing it, our society must always be progressive; just because it was right yesterday doesn’t necessarily mean it should be a code of conduct for today’s behavior.There is no justification for embracing practice which brings evils in the society. Just as sati practices, discriminatory caste practices, child marriages, polygamy, etc. have been and are still being eradicated, animal sacrifice too should be eradicated.It can be seen that animal sacrifices in the name of religion are decreasing due to public awareness. According to the Indian Express, the number of sacrifices in Gadhimai festival has decreased. At present, the Corona pandemic has reduced the number of animal sacrifice in temples. It was reported earlier in The Rising Nepal that animal sacrifices at the Dakshinkali temple had dropped by 30 to 40 per cent. Looking at the current situation, it can be said that animal sacrifice has decreased to some extent.

Mahatma Gandhi stated ‘The greatness of a nation and its moral progress can be judged by the way its animals are treated”. Peter Singer’s article ‘The Measure of Moral Progress’ in The Kathmandu Post questioned the moral progress of the entire world if we were to apply Gandhi’s criterion over two millennia. He examined the progress since the Apuleius time where he wrote the story of ‘The Golden Ass’. The story of golden ass is a first person narrative of Lucius who later turns into lowly working animal during roman time and which highlights the mistreatment, brutality and ultimate economical exploitation that followed then after. Singer exclaimed that if Lucius were to born in today’s time, he will find protection against some form of maltreatment and brutality in some countries which of course is a progress but it isn’t universal. Gandhi criterion of moral progress doesn’t just limit to maltreatment that is sadistic or brutal but also overall way of treatment of animals. Singer concludes that as long as animals are kept in appalling conditions from birth to death, we can’t claim to have made moral progress.

From the religious point of view of animal sacrifice, it is more sinful than a good deed, and from a moral point of view, it is violent and unnecessary, so it is appropriate to stop it. For moral progress, we need abandonment of normalization of all forms of brutal treatment of animals that ultimately reduces their treatment and status as commodities. We need to move forward by considering issues like why animal sacrifice, the scientific side of sacrifice, moral justification and its impact on the society. It is necessary to study and draw our own conclusions rather than accepting animal sacrifice as a common and a given practice in the society.

World Vegan Organization Nepal has made this google form to track the data regarding animal sacrifice in Nepal, if there is or was a practice of animal sacrifice in temples, your custom or tradition, or if you have knowledge about animal sacrifice being carried about in particular community, please help us by filling the form.

Google form: https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSePsbosmHiXXAcQ1TS0aRkUkCy0nDTFNOFWVubor8u7GU9Y8Q/viewform?usp=sf_link

पशु बली

नेपाली समाजको अधिकतर जनसंख्या हिन्दु धर्मावली रहेका छन् । हिन्दु धर्मले अहिंसाको भावलाई आत्मसाथ गरेको, यदपि पशु बली पनि प्रथाका रुपमा अपनाएको यथास्थिति रहेको छ । कहिले कुल पूजा, कहिले देवीलाई प्रशन्न पार्न वा चाडपर्व मनाउन, दुरदशा काट्नदेखि मनको मनोकामना पूरा गर्न, विभिन्न नाममा पशु बलीलाई अभ्यास गरिएको अवस्था छ ।

पहिले ब्राहमणले मासु तथा काटमारमा भाग लिदैन थिए तर हाल आएर यसलाई पनि स्वीकारेको अवस्था छ । धार्मिक गन्थ्रहरु कै कुरा गर्ने हो भनि चैतन्य कृष्ण ज्यू अनुसार माहाभारतको शान्ति पर्व २६५ औं शोल्कमा हिंसाको समर्थन गर्ने भनेको धर्मको मर्यादाबाट भ्रष्ट भएको मूर्ख, नास्तिक, संशयात्मा र प्रसिद्धि नभएका मानिसले गर्ने र वास्तवमा मदिरा, माच्छा, मासुको प्रयोग धूर्तहरुले यज्ञमा प्रचलन गरेका हुन्, वेद्यमा यसको विधान छैन भनेका छन् । साथै उनका अनुसार २७२ औं शोल्क अनुसार एक ब्राहमणलले स्वर्गको कामनाले मृगलाई बली मात्र दिने सोच्दा उनको महान तप त्यहि भङ्ग भएको थियो भनेका छन् । उनले माहाभारतको अनुशासन पर्व ११३/११४/११५/११६ औं अध्यायमा मांस भक्षणको निषेध गरिएको किनकी यो पशु हत्याबाट आउने र प्रत्येक महिना अश्वमेध गर्नाले प्राप्त हुने पफ्ल, मदिरा र मांस त्यागेर प्राप्त गर्न सकिने भनेर व्याख्या गरेका छन् । मध्यकालमा यज्ञका नाममा पशुहत्या गरेर आफ्नो स्वार्थ पूरा गरेकाले भगवान नारायणले दुष्टयज्ञ र पशुहिंसा रोक्न बुद्धरुप लिनुभएको देवी भागवत्मा उल्लेख गरिएको भनेका छन् । उनका अनुसार पशु बलीलई सर्मथन गर्ने प्रमाणहरु हिन्दु गन्थ्रमा अन्य धर्मको धर्मावलीले (इस्लाम) हिन्दु राज्यमा आक्रमण गर्दा आएको थियो र पशु बलीको विकासक्रमलाई हेर्दा इसाई धर्मबाट इस्लाम हुँदै हिन्दु धर्ममा आएको भनेका छन् ।

पशु बलीलाई हिन्दु धर्मले नस्वीकारेको भनेर नेपालको सर्वच्च अदालतले अर्जुन कुमार अर्याल समेत विरुद्ध नेपाल सरकार, प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रि परिषद्को कार्यालय २०७३ मा भनेको थिया े। यस मुद्दामा अदालतले धर्मशास्त्रको विश्लेषणको भार धर्मको ज्ञाताहरु अर्थात् पण्डितहरुमाथि राखेता पनि संक्षिप्तमा धार्मिक प्रसङ्ग उल्लेख गरेको थियो । अदालतले हिन्दुधर्मका महान् ग्रन्थहरू वेद, उपनिषद्, पूराण, रामायण, महाभारत, गिता आदिको अध्ययन गर्दा यसले अहिंसावादी दृष्टिकोण नै वोध गरेको पाएको थियो, र देवता तथा देवत्वगुण भएका मानिसहरू अथवा ऋषि महर्षी आदि सज्जन मानिस कसैले पनि पशु बली दिने गरेको नपाई प्राणीहरुको रक्षा गर्नु मानवीय कर्तव्य हुने सन्देश दिएको पाएको थियो ।

हिन्दुहरूका देव राम वा कृष्ण कसैले पनि पशुबली नदिएको वा पशु बली दिनुपर्छ भनी सन्देश नदिएको, साथै योगी, महर्षी, सन्तसाधकहरू कसैले पनि यज्ञ वा होम कर्म गर्दा पशुबली दिएको भन्ने धार्मिक प्रमाण अदालतले नपाएको र अर्कोतपफर््, रावण वा कंशलगायतका आसुरी प्रवृत्ति राख्नेहरूले (राक्षसहरूले) भने पशुबली मात्र नभएर कतिपयले मानव बलीसमेत दिएका दृष्टान्त भेट्टाएको थियो । धर्म कै कुरा गर्ने हो भने पनि हामीले भगवान मानेको राम, कृष्ण आदिलाई हो – रावण वा कंशलाई मान्ने होइन भन्दै जसलाई मानिएको हो, उसैको जीवन चरित्रबाट मार्गदर्शन प्राप्त गर्ने र अनुशरण गर्ने हो र जसलाई खलनायकको रूपमा हेरिन्छ, उसको चरित्र हाम्रो रूचि र अनुशरणको विषय हुन सक्दैन भनेर अदालतले व्याखा गरेको थियो ।

अदालतल बलीका कारणहरु हेदा कसैले देवी भगवतीलाई खुसी पार्नका लागि, कतिपय मानिसले बली दिइने पशु पन्छीकै मुत्तिफ्को लागि र कसैकसैमा शत्तिफ् प्राप्तिको लागि पशु बली दिनुपर्दछ भन्ने धारणा बोकेको पाएको थियो । धर्मशास्त्रअनुसार देवी भगवतीलाई “जगत् जननी” अर्थात आमा भनरे बुभिफ्ने र धार्मिक मान्यताअनुसार नै देवी भगवती सम्पूर्ण प्राणी मात्रकी जननी रहेकी हुनाले आमाका लागि आफ्ना हरेक सन्ततीप्रति अतुलनीय ममता र करूणा रहने भएकाले नै उनको नाउँमा उनकै सन्ततीको बली दिएर खुःसी र सन्तुष्ट पार्न मिल्ने भन्ने कुरा तार्किक नरहेको पाएको थियो । शत्तिफ् प्राप्तिको कुरामा यथार्थमा हेर्दा बलीप्रथाप्रति रूची नराख्ने कतिपय मानिसहरू शत्तिफ्शाली बनेका र राज्य सञ्चालन पनि गरेका, र शत्तिफ् प्राप्त हुनु वा नहुनुसँग व्यत्तिफ्को आफ्नो क्षमता, मेहनत, लगनशीलता, त्याग, समर्पण, ईच्छाशत्तिफ्, परिस्थिति, संयोग आदि कुराको तादात्म्यता रहने भनेर भनिएको थियो । अदृष्य, कल्पनातीत विषयलाई धर्मको आवरण दिएर शत्तिफ्को स्रोत देखाउने रूढिवादी प्रवृतिले समाजको अग्रगामी र प्रगतिशील परिवर्तन सम्भव हुँदैन र यसका विरुद्ध जनचेतना पफ्लौउन आवश्यक रहेको भनेर भनिएको अवस्था छ ।

बलीप्रथा एक्काइसौं सताब्दीको आधुनिक सभ्यता अनुकूलको विषय नरहेको र “अहिंसा परमो धर्म” भन्ने भावनाबाट हाम्रा सामाजिक, धार्मिक एवम् नैतिक मूल्य मान्यता निर्देशित हुँदै आएको भनेको थियो । बलि प्रथालाई पर्यावरणका दृष्टिले पनि अदालतले हेरेर यो संसार मानिस लगायत पशु, पन्छी, जलचर, वनस्पती सबैको साभफ वासस्थान रहेकाले, यदि पर्यावरणीय सन्तुलन खलबलियो भने स्वयम् मानिसको जीवनसमेत कष्टकर र दुष्कर बन्दछ भनेको थियो । एउटा गढीमाई मेलामा मात्र लाखौंको संख्यामा ( एक दिनमै २५/३० हजार राँगासहित एक लाखभन्दा बढी अन्य पशुपन्छी) पशु पन्छीको बली दिइने भने देश भरीका अनेकौं देवी देवताका कमठ मन्दिरमा कति संख्यामा बली दिइएको होला यकिन तथ्यांङ्कको नभएता पनि यो संख्या निकै ठूलो र कहालीलाग्दो छ भनी सहजरूपमा अनुमान गर्न सकिने र यसबाट पर्यावरणीय सन्तुलनमा निश्चय नै नकारात्मक असर पर्ने भनेर निश्कर्ष अदालतबाट निकालिएको थियो ।

पशु अधिकार सम्बन्धी कुरा गर्दै अदालतले जेरेमि बेन्थम, पिटर सिङ्गर, डि. राइडरको भनाईका साथै अन्तराष्ट्रिय र विभिन्न देशका दस्तावेज र कानुन समेत विश्लेषण गरेको थियो । जेरेमि बेन्थमका अनुसार कसैको अधिकारको सम्बन्धमा निष्कर्ष निकाल्दा त्यो वस्तु बोल्न वा तर्क गर्न सक्दछ वा सक्दैन भन्ने आधारमा नभएर उसले पीडाबोध गर्छ, गर्दैन भन्ने आधारमा निचोडमा पुग्नु पर्दछ भनेर भनेका थिए, र जसरी मानिसले पीडा बोध गर्दछ, त्यसैगरी पशुले पनि पीडा बोध गर्दछ र आफ्नो भाषामा अभिव्यत्तफ् पनि गर्दछ भन्दै कुन जनावर मानिसका लागि कति उपयोगी हुन्छ भन्ने आधारमा मात्रै उसको अधिकार निर्धारण हुने होइन भनेर भनेको थियो। पिटर सिङ्गरले आफ्नो एनिमल लिबरेशन नामक पुस्तकमा सम्मानताको आधारभूत सिद्धान्तलाई सम्मान वा उस्तै उपचारको आवश्यकता पर्दैन; यसलाई सम्मान विचारको आवश्यकता छ भनी उल्लेख गरेका र डि. राइडरले इस्पेस्ईसिजम ूक्उभअष्भकष्कफ् ूलाई जातीय विभेद, लैङ्गिक वा वर्णभेद जस्ता कुराहरूसँग तुलना गर्दै, केवल जैविक उत्पतिमा पफ्रक रहेको आधारमा प्राणी मात्रको लागि अपरिहार्य पीडारहित तवरबाट बाँच्न पाउने हकबाट पशुलाई वञ्चित गरिनु हुँदैन भन्ने कुरामा यस अवधारणाले जोड दिएको भनेर भनेको थियो ।

धार्मिक, सामाजिक, साँस्कृतिक, पर्यावरणीय वा नैतिक तथा तार्किक हरेक दृष्टिले विचार गर्दा बलीप्रथामा रोक लगाउनु वाञ्छनीय देखिन्छ तर सामाजिक सन्दर्भ र यथार्थताको सम्पूर्णरूपमा अनदेखा गरेर बलीप्रथा तत्काल बन्द गर्नु भनी अहिले नै अदालतबाट आदेश जारी गर्नु मनासिब नदेखेकाले यस प्रथालाई सामाजिक संरचना र सन्दर्भ, मानिसको आस्था, साँस्कृतिक मान्यता आदि विविध पक्षलाई सम्बोधन गरी निश्चित समयसीमा भित्र पशुबली दिने प्रथा समाप्त गर्न (बन्द गर्न) रणनीतिक योजना तथा कार्यत्रफ्म तयार गरी चरणबद्धरूपमा कार्यान्वयनमा ल्याउनु र पशु बलीप्रथाको अन्त्य गर्ने गरी आवश्यक कानून निर्माण गर्ने प्रबन्धसमेत मिलाउनु भन्दै जनचेतना अभिवृद्धि गर्नु, नियन्त्रण गर्नु भनेर नेपाल सरकार विरुद्ध निर्देशात्मक आदेश दिइएको थियो ।

पशु बली प्रथा अरु धर्ममा पनि हेर्ने हो भनि विभिन्न धर्मले यसलाई आत्मसाथ गरेको नै पाइन सकिन्छ । इसाई धर्मको कुरा गर्ने हो भने यसमा निर्दोष जनावरहरुलाई आफ्नो पापको बदलामा उनीहरुको बली दिने इतिहासिक प्रथा पाइन्छ र साथै यसुको बली भनेको अन्तिम भेडाको बली भनेर पनि बुभिफ्न्छ । इस्लाम धर्ममा भने इबराहिमलाई एउटा सपनामा अलाहले आफ्नो छोरालाई कुरबानी (बली) दिन भनेका र सो कुरा छोरालाई भन्दा आदेश पूरा गर्नु भनेर भनेको कुरआनमा पाइन्छ । सो कुरबानी दिन दुवै अर्पण रहेका बेला अलाहले इबराहिमलाई कुरबानीको सपना पूरा भइसकेको भनेकाले इबराहिमले ठूलो बली दिएको र यसरी कुरबानीको प्रथा अलाहलाई आपफ् ुइस्लाम प्रति समर्पित रहेको देखाउन सुरु भएको मानिन्छ ।

कुनै पनि धर्मले हिंसालाई प्रत्यक्ष रुपमा आत्मसाथ गरेको स्थिति नरहेको, सबै धर्मले शान्तिको सन्देश प्रवाह गर्न चाहेको हुन्छ । मानिस पशुपन्छी दुवै इश्वरका सन्तान रहेकाले, बली प्रथा प्राकृतिक रुपमा हिंसात्मक भएकै कारणले यसबाट सकारात्मक कुरा नै प्राप्ति हुन्छ भन्न मिल्ने स्थिति छैन ।

जनावरहरु हामी जस्तै चेतनसिल प्राणी रहेकोमा कुनै दुइमत छैन । उनीहरुको शरीरमा हाम्रो जस्तै रगत बग्छ, ढुकढुक गरेर धड्कने मुटु छ, उनीहरुले हामीले जस्तै भोक, प्यास, पिडा र खुसी महसुस गर्न सक्छन् । उनीहरु कसैको आमा, बुबा, छोरा, छोरी हुन्, उनीहरुको आफ्नो परिवार छन् । यस पृथ्वीमा उनीहरुको आफ्नो छुट्टै अस्तित्व छ, उनीहरुलाई आफ्नो जिवन बलीको नाममा गुमाउदा वा मासुका लागि वदशामा गुमाउनु पर्दा दुवै स्थितिमा उनीहरु पिडित नै हुन्छन् । तर धर्मका नाममा हिंसालाई प्रोत्साहन गर्दा पशुपन्छी हाम्रा लागि बनेका वस्तु सम्पत्तिका रुपमा मात्र सिमित हुन आउछन् र यसले मानिसलाई “हामीले गलत काम गर्दा वा हामीबाट भूलचुक हुँदा पच्याताप वा सकारत्मक काम गर्नु भन्दा पनि बलि नै विकल्प उपायका रुपमा प्रस्तुत हुने” जस्तो सन्देश प्रवाह हुने गर्दछ । साथै यसले समाजमा रहेका विभिन्न आय वर्गलाई खास गरी निम्न वर्गलाई सकीनसकी प्रथालाई अगि बढाउन भार हालेको र ऋण लिएर भए पनि पूरा गर्न प्रोत्साहन गरेको अवस्था रहेको छ ।

पशु बलीलाई कुनै पनि धर्मले पूण्य कमाउने माध्यम भनेर नभनेको, र यसलाई अति आवश्यक भनेर पनि नभनिएको अवस्था छ । यदि भनेको भनेर व्याख्या नै गर्ने हो भने पनि हाम्रो समाज सधैँ प्रगतिशिल हुनुपर्छ, हिजो जे ठिक थियो त्यही कुरालाई आजको व्यवहारहरुका लागि आचार संहिता मान्न मिल्छ भन्ने होइन । जुन कुराले समाजमा विकृति ल्याउछ, त्यसलाई आत्मसाथ गर्नुको औचित्य छैन । जसरी सति प्रथा, भेदभाव गरिने जाति प्रथा, बाल विवाह, बहु विवह आदिलाई निमुलिकरण गरिन प्रयास गरियो र गरिरहेका छौँ, त्यसरी नै बली प्रथालाई पनि हटाउन प्रयास गरीनु पर्छ ।

हाल आएर हेर्ने हो भनी जनचेतनाका कारण धर्मका नाममा हुने पशु बली कम हुदै आएको पाइन सकिन्छ । इन्डिन एक्पेस् अनुसार गढिमाईमा हुने बलि पनि बलिमा घटेको भनेको छ । अहिले कोरोनाको माहामारीले पनि मन्दिरहरुमा बली घटेको अवस्था छ । दि राइजिङ्ग नेपालमा दक्षिणकाली मन्दिरमा ३० देखि ४० प्रतिशत पशुबली घटेको भनी यो वर्षको लकडाउन अघि समाचार सम्प्रेशन भएको थियो । अहिलेको परिस्थितिलाई हेर्दा पशु बली केही हदसम्म भए पनि घटेको भन्न सकिन्छ ।

महात्मा गान्धीले ”राष्ट्रको महानता र त्यसको नैतिक प्रगति त्यहाँ पशुलाई कुन तरिकाको व्यवहार गरिन्छ भन्नेबाट मुल्याङ्कण गरिन सकिन्छ“ भनेर भनेका छन् । पिटर सिङ्गरले ‘द मेजर अपफ् मोरल प्रोग्रेस’ नामक काठमाण्डौ पोष्टमा प्रकाशित लेखमा दुई हजार वर्षमा सारा संसारको नैतिक प्रगति गान्धीको मापदण्ड अनुसार मापन गर्‍यो भनी के हुन्छ भनेर प्रश्न गरेका छन् । उनले अपुलियसले लेखेको कथा ‘सुनौलो गधा’ देखिको प्रगतिलाई जाँच गरेका छन् । यस कथा लुसियस नामक पात्रमा आधारित थियो, जो पछि गएर तल्लो कामदार जनावर हुन्छ र उसले रोमन समयमा भोगेको दुर्व्यवहार, क्रृरता र आर्थिक शोषणलाई प्रथम व्यक्तिको दृष्टिकोणबाट लेखिएको थियो । सिङ्गरले यदि लुसियस आजको समयमा जन्मेको भए उसले केही देशहरुमा केही दुर्व्यवहार र क्रृरता विरुद्ध संरक्षण पाउछ जुन केही हदसम्म प्रगति हो तर यो सर्वव्यापक छैन । गान्धीको नैतिक प्रगतिको मापदण्ड दुर्व्यवहार र क्रृरतासम्म मात्र सिमित नभएर यसले जनावरहरु माथि गरिने सम्रग व्यवहारलाई जनाउछ । सिङ्गरले जबसम्म जनावरहरुलाई जन्मदेखि मृत्युसम्म भयकर अवस्थामा राखिन्छ तबसम्म हामीले नैतिक प्रगति गरेको भनेर भन्न मिल्दैन भनेर निष्कर्ष निकालेका छन् ।

पशु बलिको धार्मिक दृष्टिकोणले हेर्दा पूण्य भन्दा पनि पाप तथा नैतिक हिसाबले हेर्दा हिंसात्मक तथा अनावश्यक रहेकाले यसलाई बन्द गर्नु नै उचित रहन्छ । नैतिक प्रगतिको लागि हामीले जनावरहरू प्रति गरिने सबै प्रकारको क्रृर व्यवहारलाई सामान्यीकरण नगरी परित्याग गर्न आवश्यक छ, जसले उनीहरूलाई गरिने सम्पत्ति स्वरहको व्यवहार र हैसियतलाई न्यूनिकरण गर्दछ । त्यसका लागि पशु बलि किन, यसको वैज्ञानिक पाटो, नैतिक औचित्य र समाजमा यसले दिने प्रभावलाई मनन समेत गरेर अघि बढ्नु पर्ने आवश्यक छ । यसलाई समाजमा चलि आएको रिति भनेर एतिक्कै स्वीकारनु भन्दा पनि अध्ययन गरी स्वयम निश्कर्ष निकाल्न आवश्यक छ ।

वोल्ड भिगन अर्गनाइजेसन नेपालले नेपालमा हुने बली प्रथाको तथ्याङ्क यकिन गर्न गुगल पर्फ्म बनाएको छ, यदि तपाईको कुल पूजा, मठ मन्दिर, प्रथा आदिमा बलि दिइन्छ वा दिइन्थ्यो वा तपाईले चिनेका व्यक्तिले गर्दै वा गर्दथे भनी यो पर्फ्म भरी दिन विनम्र अनुरोध गर्दछौँ ।

Google form: https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSePsbosmHiXXAcQ1TS0aRkUkCy0nDTFNOFWVubor8u7GU9Y8Q/viewform?usp=sf_link